مزاج، بنیاد اساسی پزشکی سنتی ایران است. پزشکان قدیم با ممارست و تبحری که در شناختن مزاج‌ها داشتند، دخالت وضع مزاجی را، از مویسر تا ناخنپا (مقاله دوم خفی علایی) در هر یک از بیماری‌ها رصد کرده و معیار تشخیص و درمان کلیه بیماری‌ها را، توجه به مزاج اصلی و عارضی بیماران قرار داده بودند. به علتِ همین تمرین مداوم، منشاء اختلالات و عوارض بدن را به سهولت درمی‌یافتند. در کتب طب قدیم، فصول و ابواب مفصل جداگانه‌ای در خصوص این علایم تحت عنوان سوء مزاج سرد و سوء مزاج گرم شرح داده شده‌است اما کلاسوء مزاج دو گونه است : 1- ساده(سازج).2- مادی. به جرات می‌توان گفت: به همان سهولتی که امروز پزشکی جدید بیماری پرکاری تیروئید را تشخیص می‌دهد، آنان بی‌کفایتی‌های خفیف تیروئید را تشخیص می‌دادند. علت موفقیت پزشکان قدیم در تشخیص و درمان بیماری‌ها، طبقه‌بندی امراض بر اساس مزاج، گرمی و سردی و به اصطلاح پزشکی جدید (ازدیاد و نقصان میزان سوخت‌وساز پایه) بود
در سبب‌شناسی بیماری‌ها و ناهنجاری‌های روانی سه بعد : بایوسایکوسوشیال مطرح است که 1- بیولوژی – فیزیولوژی (جسم)- متخصص ژنتیک- فیزیولوژیست – پزشک – حکیم -متخصص طب سنتی، 2- سایکولوژی ( روان ) روانشناس بالینی – روانشناس سلامت- مشاور – روانپزشک، 3-محیط ( جامعه) جامعه‌شناس – انسان‌شناس – روحانی یا عالم دینی نقش کلیدی خواهند داشت و مسلماً فرایند درمانی موفق متد و روشی بین رشته ای خواهد بود که بیمار را در ابعاد مختلف به حالت تعادل یا سلامتی برساند، اما در بعد فیزیولوژِیک -سایکولوژیک یعنی جسمانی – روانی
روان درمانگر طب سنتی ( روانشناس ) : بر اساس تئوری کلی اخلاط به وجود آمدن بیماری‌های روانی از بعد فیزیولوژیک یا بیولوژیک به دلیل افزایش یا کاهش کمی یا کیفی، یکی از اخلاط چهارگانه در کل بدن یا سیستم اعصاب مرکزی CNC می‌باشد که از طریق تکنیک‌ها و مداخلات متعددی این غلبه اخلاط در بیمار بر طرف شده و به حالت تعادل یعنی سلامتی باز میگردد. در طب سنتی به جهت جایگزینی استفاده از داروهای شیمیایی که دارای عوارض جانبی منفی شدید و متعددی در بلند مدت برای بیمار هستند[نیازمند منبع] از انواع تکنیک‌های روان درمانی به موازات استفاده از گیاهان دارویی و اعمال یداوی چون ماساژ، حجامت، فصد و … برای ایجاد تعادل مزاجی جسمانی و روانی استفاده می‌شود . از الگوی غذایی خاصی در روند بهبود بیماران روانی استفاده میگردد، به‌طور مثال مصرف برخی از غذاها با تأثیر بر انتقال دهنده‌های عصبی مهمی چون سروتونین و نوراپینفرین باعث ایجاد علائم بالینی افسردگی می‌شوند از طرفی با بهم ریختگی در سیستم گوارش و ایجاد یبوست و عدم دفع، بدن را مسموم می نمایند، داروهای گیاهی، الگو و رژیم غذایی که با کمک علم مزاج‌شناسی برای هر بیمار تدوین میگردد دقیقاً با معیارهای علم سایکوفارماکولوژی یا داروشناسی روانی مطابقت دارد، غذای شما دوای شماست و دوای شما غذای شماست ،جمله معروف از حکیم ابو علی سینا نابغه پزشکی ایرانی که کتاب قانون در طب وی تا قرن‌ها در دانشگاه‌ها و آکادمی‌های پزشکی – روانپزشکی اروپا مرجع بوده‌است .
درمان بیش فعالی کودکان – افسردگی – اضطراب – وسواس – انواع فوبیا و ترس‌ها – عدم توجه و تمرکز و …
مطالعات تطبیقی علمی و پژوهشی گسترده ای در این زمینه‌ها در حال انجام می‌باشد …