نقش ید در بدن؛ از سلامت تیروئید تا پیشگیری از گواتر
ید چیست و چه کاربردی دارد؟
ید نوعی ماده معدنی است که به صورت طبیعی در خاک زمین و آب دریا یافت می‌شود. آب شور و مواد غذایی گیاهی معمولا به عنوان مهم‌ترین منابع غذایی ید شناخته می‌شوند و این ماده معدنی به وفور در نمک ید دار یافت می‌شود.
به دلیل خواص زیاد ید برای بدن، مصرف آن برای حفظ سلامتی بسیار ضروری بوده و ید کافی حتما باید از طریق رژیم غذایی دریافت شود.
نقش ید در بدن چیست؟
همانطور که عنوان شد، کاربرد ید در بدن بسیار گسترده است که مهم‌ترین موارد آن عبارتند از:
رشد مناسب جنین در دوران بارداری
زنان باردار به میزان بیشتری از ید نیاز دارند زیرا مصرف ید با رشد مغز جنین رابطه مستقیمی دارد. در یک مطالعه نشان داده شد کودکانی که مادران آن‌ها در دوران بارداری با کمبود ید مواجه بوده‌اند، معمولا با ضریب IQ و سایر معیارهای هوش پایین‌تری متولد می‌شوند.
بهبود سلامت تیروئید برای کاهش خطر گواتر
غده تیروئید که در جلوی گلو انسان قرار دارد، به تنظیم هورمون‌ها کمک می‌کند. این هورمون‌ها هستند که متابولیسم، سلامت قلب و بسیاری از موارد دیگر را کنترل می‌کنند.
غده تیروئید برای تولید هورمون تیروئید به ید نیاز دارد و بدون ید ممکن است که میزان این هورمون در بدن کاهش پیدا کرده و به کم‌کاری تیروئید منجر گردد.
مصرف ید همچنین با بیماری گواتر نیز مرتبط است. گواتر به شرایطی گفته می‌شود که در آن تیروئید از اندازه معمول خود بزرگ‌تر شود. بزرگ شدن تیروئید ممکن است بر اثر هر دو شرایط کم کاری و پر کاری تیروئید رخ دهد.
گره‌های تیروئید غیر سرطانی (کیست‌ها) نیز می‌توانند باعث بزرگ شدن غده تیروئید شوند.
اما در بسیاری از موارد، تیروئید مستقیما به دلیل کمبود ید تغییر اندازه می‌دهد.
مدیریت تیروئید پرکار
نوعی از ید که به نام ید رادیواکتیو یا رادیو ید شناخته می‌شود ممکن است در درمان تیروئید پرکار مفید باشد. ید رادیواکتیو در واقع نوعی دارو است که به صورت خوراکی مصرف می‌شود و کار آن این است که سلول‌های اضافی تیروئید را از بین برده و به کاهش میزان اضافی هورمون تیروئید کمک کند.
البته، ید رادیواکتیو حتما باید تحت نظارت پزشک مصرف گردد زیرا مصرف بی‌رویه آن می‌تواند عوارضی جدی از جمله از بین بردن بیش از اندازه سلول‌های تیروئید را به همراه داشته باشد.
سایر مزایای ید برای بدن
علاوه بر موارد عنوان شده، کاربرد ید برای بهبود عملکرد شناختی، درمان بیماری پستان فیبروکیستیک، درمان عفونت‌ها و بهبود وزن هنگام تولد نوزاد شناخته شده است. از ید رادیواکتیو در مراحل درمان سرطان تیروئید نیز استفاده می‌شود.
مواد غذایی حاوی ید
جلبک دریایی (Seaweed) بیشتر از هر ماده غذایی دیگری دارای ید است به طوری که یک گرم از آن می‌تواند بیش از چندین برابر نیاز روزانه انسان را برآورده سازد. از دیگر منابع غنی از ید می‌توان به ترتیب از ماهی کاد (Cod)، ماست ساده (plain)، شیر، پنیر، تخم مرغ، میگو و سایر غذاهای دریایی نام برد. منابع گیاهی دارای مقادیر کمتری از ید هستند.
به علت اهمیت ید در رژیم غذایی، این ماده نه تنها به نمک طعام افزوده می‌شود (نمک ید دار)، بلکه به مواد غذایی دیگری مانند نان، ماکارونی و غلات صبحانه نیز اضافه می‌گردد. بیشتر ید اضافی موجود در رژیم روزانه، در غده تیروئید ذخیره می‌گردد. در صورت عدم دریافت ید کافی، این ذخیره می‌تواند تا چندین ماه نیاز بدن را تامین نماید اما پس از آن، علائم کمبود ید ظاهر می‌گردند.
میزان مورد نیاز روزانه ید برای بدن
این نیاز بر اساس سن متفاوت است اما به طور کلی بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ میکروگرم متغیر است. نیاز هر دو جنس به ید یکسان است ولی نیاز زنان در زمان حاملگی حدود ۲۲۰ میکروگرم و در زمان شیردهی بیشتر و در حدود ۲۹۰ میکروگرم در روز است. اغلب افراد در ایالات متحده، مقادیر کافی ید را در رژیم روزانه خود دریافت می‌نمایند و در نتیجه نیازی به دریافت ترکیبات مکمل ندارند. برای دریافت ید مورد نیاز روزانه تنها کافیست ترکیبی از منابع غذایی ذکرشده در بالا را به صورت روزانه مصرف کرد.
عوارض کمبود ید
کمبود ید در دوران حاملگی باعث اختلال در رشد و تکامل جنین می‌گردد و متاسفانه کمبود ید، شایع ترین علت تولد کودکان با عقب افتادگی ذهنی (Mental Retardation) در جهان است که به سادگی قابل پیشگیری است. کمبود این ماده در دوران نوزادی و کودکی نیز باعث اختلالات رشد و تکامل می‌گردد.
در سنین بالاتر، کمبود ید باعث بزرگ شدن غیرطبیعی غده تیروئید و برجستگی آن در ناحیه جلوی گردن می‌شود که به آن گواتر (Goiter) می‌گویند. بزرگ شدن غده تیروئید (بر اثر کمبود ید) به این علت صورت می‌گیرد که با افزایش میزان خونی که از این غده می‌گذرد، کمبود ید را جبران کند. در صورت ادامه کمبود ید، فرد دچار کم کاری غده تیروئید یا Hypothyroidism می‌شود.
چه کسانی بیشتر در خطر کمبود ید قرار دارند؟
بیشتر ذخیره ید در کره زمین در اقیانوس‌ها است و میزان کمی از آن در خاک یافت می‌شود. از سوی دیگر هر چه از اقیانوس‌ها دور می‌شویم، میزان ید موجود در خاک کمتر نیز می‌گردد. از این رو گیاهانی که در مناطق کوهستانی رشد می‌کنند، دارای مقادیر ناچیزی از ید هستند و افراد ساکن در این مناطق در معرض خطر کمبود ید قرار دارند.
به همین دلیل، بالاترین میزان کمبود ید در جهان در افراد ساکن در رشته کوه‌های هیمالیا، آلپ و آند دیده می‌شود. خوشبختانه با اجرای برنامه‌های ملی افزودن ید به نمک و غذاها، کمبود ید در آمریکا به ندرت دیده می‌شود اما با ابن وجود، حدود بیش از دو میلیارد از جمعیت جهان در مناطقی زندگی می‌کنند که کمبود ید در آن مناطق شایع است. این افراد باید حتما از نمک یددار و یا غذاهای حاوی ید کافی استفاده کنند تا از خطر کمبود ید در امان بمانند. زنان حامله نیز باید مقادیر کافی ید را در رژیم روزانه خود دریافت کنند.
عوارض مصرف بیش از حد ید
مصرف بیش از حد ید (مانند کمبود آن) می‌تواند باعث گواتر و به دنبال آن کم کاری غده تیروئید یا Hypothyroidism شود. علت این است که مصرف بیش از حد ید باعث افزایش ترشح هورمون محرک غده تیروئید یا TSH (Thyroid Stimulating Hormone)، کاهش تولید هورمون‌های تیروئید و ایجاد گواتر می‌شود. برای افرادی که به دلیل کمبود شدید ید برایشان داروهای حاوی ید تجویز می‌گردد، خطر مسمومیت با ید وجود دارد. از علائم مسمومیت می‌توان به سوزش دهان، گلو و معده، تب، حالت تهوع و استفراغ، اسهال، درد شکمی، نبض ضعیف و در موارد شدیدتر رفتن به حالت کما اشاره کرد.
به طور خلاصه توصیه می‌گردد که ید مورد نیاز بدن به صورت ترکیبی از منابع غذایی ذکر شده و نمک ید دار تامین شود تا افراد از خطر کمبود ید در امان بمانند. اهمیت این موضوع در زنان حامله و در زمان شیردهی بیشتر می‌شود.
کلام آخر
ید یکی از مواد معدنی مهم برای بدن است که در سلامتی تیروئید، کاهش ریسک گواتر، مدیریت کارکرد بیش از اندازه غده تیروئید، درمان سرطان تیروئید و بهبود سلامت نوزاد در دوران بارداری نقشی اساسی دارد. با این حال، ید نباید بیش از اندازه مورد استفاده قرار گیرد و مصرف بیش از اندازه این ماده غذایی موجب مشکلاتی جدی برای سلامتی خواهد شد. جلبک دریایی، ماهی کاد، شیر و تخم مرغ از اصلی‌ترین منابع غذایی ید هستند.
Sources: