گیاه ریش بز (افدرا)؛ از کاهش وزن تا رفع گرفتگی بینی
این روزها که تب لاغری بالا گرفته است و افراد برای چند کیلو لاغرتر شدن به هر دری می‌زنند، بازار بسیاری از عطاری‌ها و استفاده از گیاهان دارویی برای کاهش وزن حسابی داغ شده است و گیاهان متعددی برای این منظور پیشنهاد می‌شوند، یکی از این گیاهان، گیاه ریش بز، ارمک یا افدرا است که علی رغم خواص خوب خود باید با احتیاط مصرف گردد و موارد منع مصرف زیادی دارد. برای آشنایی بیشتر با این گیاه، در ادامه با ما همراه باشید:
مشخصات ظاهری و گیاه شناسی
ریش بز یا افدرا درختچه‌ای است از بازدانگان با ساقه‌ای بند بند و بسیار منشعب که ارتفاع آن گاهی به یک متر می‌رسد.
- اغلب در مناطق خشک و بیابانی رشد کرده و گیاهی فوق العاده مقاوم به خشکی است.
- دارای ریشه‌هایی است که تا حدود ۳ متر برای استفاده از رطوبت در زمین نفوذ می‌کند.
- به طورکلی، سیستم ریشه‌ای آن بسیار فعال بوده و انشعابات وسیعی را به پیرامون می‌فرستد.
- ظاهری درختچه ای پر انشعاب به رنگ سبزمایل به زرد دارد و در دو پایه جدا از هم مشاهده می‌گردد.
- برگ های این گیاه، فلس مانند، نوک تیز و در قاعده کمی به هم متصل است.
- گل ریش بزی به رنگ سفید و به صورت مجتمع و میوه آن به شکل گوشتی ،قرمز رنگ و شیرین می‌باشد.
- این گیاه در ماه های بهمن و اسفند به گل نشسته و معمولا در کنار چشمه‌ها و چمنزارهای مرطوب می‌روید .
- افدرا هم به صورت خودرو می‌روید و هم از طریق بذر به دو صورت مستقیم و غیر مستقیم کشت می‌شود.
شهرهای محل رویش
این گیاه در زاهدان، منجیل، دامغان، یزد، کویر لوت، خراسان، هزار مسجد سمنان، شهمیرزاد، شاهدشت، رباط کریم، ورامین، راه چناران به قوچان و بیرجند به قائن،گرمسار، زاهدان، اراک، ارتفاعات جبال البرز، قهرود کاشان، دامنه‌های جنوبی البرز و اصفهان دیده شده است.
نام علمی گیاه ریش بز چیست و با چه نام‌های دیگری نیز شناخته می‌شود؟
گیاه ریش بز با نام انگلیسی ephedra و و نام فرانسوی به فرانسوی Ephedre و نام علمی Ephedra foliate یکی از قدیمی‌ترین گیاهان دارویی است.
نام‌های دیگر گیاه ریش بز شامل موارد زیر است:
- کلیشر
- علی جونی
- خرس گیاه
- لحیه التیس
- علف خرس
- حشیشه الدب
- ارمک
- افدرا
- اسپیره کوهی
- ملکه چمنزار
- علف داماد
- هوم یا هوما
در کرج «اُرْمَک»، در آذربایجان غربی «قاطِرْ قویْروخی»، در میانه «پُدْرُخْ»، در خیرآباد میانه «قویروخ»، در کویر انارک، چهل چشمه و سایر نقاط فارس «علی جونک» و (علی جون)، در عمارلو و هرزویل (خُمْ) و در علی آباد منجیل (خیم) گفته می‌شود.
ترکیبات و مکانیسم اثر ارمک یا افدرا
خواص و مزاج گیاه ریش بز
مزاج و طبع گیاه ریش بز، گرم و خشک است.
و برخی از اثرات درمانی این گیاه که به ترکیب افدرین آن نسبت داده می‌شود، عبارتند از:
- اثر بر روی کاهش و افزایش وزن
- موثر در استفراغ های شدید وبایی و اسهال معمولی
- دارای اثرات ضد ویروسی، ضدباکتری و ضدالتهابی
- ضد آرتریت بوده و نافع برای درمان بیماری های مفصلی و استخوانی،نقرس و گیرهای ادراری
- افزایش تعرق، مدر، محرک، ضد احتقان و درمان کننده آسم
- رفع گرفتگی و کیپ شدن بینی و همچنین برونشیت
- بهبود عملکرد دستگاه گوارش و آرام نمودن حرکات روده
نحوه مصرف این گیاه
اکثر افراد بدون اطلاع، از این گیاه به صورت دمکرده و جوشانده استفاده مینمایند.
اما اخیراً طی پژوهش‌ها مشخص گردیده است که ماده افدرین موجود در این گیاه می‌تواند سمیت ایجاد کند و بهتر است با احتیاط مصرف گردیده و یا توسط متخصصان داروسازی گیاهی در ترکیب با مواد دیگر به صورت مکمل و عصاره‌های خاص تهیه و توسط پزشک تجویز گردد.
مضرات و عوارض گیاه ریش بز
در اثر مصرف خودسرانه و یا زیاده روی در مصرف گیاه ریش بز به علت وجود مقدار ناچیزی از برخی سموم در این گیاه، ممکن است عوارض جانبی این گیاه نمایان شده و مضرات گیاه ریش بز به عنوان تهدیدی برای سلامتی شما در نظر گرفته شود از این رو با احتیاط در مصرف این گیاه از بروز عوارض جانبی این گیاه جلوگیری نمایید.
چند مورد از عوارض این گیاه در زیر آمده است:
- مصرف این گیاه ه دلیل وجود ترکیبات آلکالوئیدی و تحریک رحم (خطر سقط یا زایمان زودرس) در دوران بارداری و همچنین شیردهی منع مصرف دارد.
- استفاده از این گیاه توسط افراد مبتلا به بیماری های کلیوی توصیه نمی‌گردد.
- در صورت مصرف دارویی خاص در مورد مصرف این گیاه حتما با پزشک خود مشورت نمایید.
- زیاده روی در مصرف این گیاه می‌تواند مجر به اختلال در سیستم گردش خون و در نتیجه افزایش فشارخون و تبعات منفی ناشی از آن گردد.
- با توجه به قابض بودن این گیاه مصرف آن برای مبتلایان به مشکلات صفراوی مضر است.
- تحقیقات آزمایشگاهی نشان می‌دهد افدرا ممکن است فعالیت تیروزیناز و ملانین را کاهش دهد. چون افدرا بر بیان ژن تیروزیناز موثر است.
- عوارض ناشی از افزایش سطح انرژی در بدن مانند اضطراب، افزایش تعریق، گرگرفتگی، اختلالات خواب و بی‌خوابی نیز از عوارض زیاده‌روی یا مصرف خودسرانه است.
- مصرف این گیاه به دلیل اثرات محرک آدرنرژیک آن در بی‌خوابی منع مصرف دارد.
- احتمال احتباس ادرار با مصرف این گیاه وجود دارد.
سایر هشدارها در مصرف
- افدرین موجود در این گیاه سمپاتومیمتیک است و بنابراین در موارد افسردگی شدید و تنش های روحی نباید استفاده شود.
- با توجه به این که آلکالوئیدهای این گیاه موجب افزایش سریع متابولیک می‌شوند مصرف آن در افراد با پرکاری تیروئید ممنوع می باشد.
- استفاده از گیاه ریش بز در بیماران قلبی، پرفشاری خون و دیابت منع مصرف دارد.
- استفاده از این گیاه در بزرگ شدن پروستات همراه با احتباس ادراری ممنوع است.
- از آن جایی که این گیاه حاوی اثرات تحریکی بر سیستم عصبی مرکزی است در شرایط حساسیت به محرک‌ها منع مصرف دارد.
- همچنین در افراد با زخم معده استفاده از این گیاه مجاز نیست.
تداخلات دارویی
- افدرین موجود در گیاه ریش بز، می‌تواند همراه با مهارکننده های مونوآمین اکسیداز ایجاد سمیت نماید.
- افدرین و سودوافدرین با اسیدی کننده‌های ادراری همچون آمونیوم کلراید سریع تر و همراه با قلیایی کننده های ادراری همچون سدیم بی کربنات کندتر دفع می گردد .
- مصرف همزمان گیاه با داروهای دیگر سبب کاهش اثر دارو به دلیل افزایش قند خون توسط گیاه می‌شود.
- استفاده از این گیاه به طور همزمان با داروهای دیابت تداخل ایجاد می کند.
- همچنین مصرف آن به طور همزمان می‌تواند سبب افزایش اثر دارو، تشدید تحریک CNS و افزایش فشار خون و در مواقعی باعث تشنج شود.
- همچنین مصرف همزمان این گیاه با داروهای متاپروترنول، فنلزین، دگزامتازون، تئوفیلین و اکسی توسین تداخل دارد.